ساز عود چیست؟ ساختار و اجزای این ساز
ساز عود یک ساز موسیقی قدیمی و پرطرفدار در فرهنگ‌های مختلف است که به ویژه در موسیقی خاورمیانه و منطقه‌ی مدیترانه شناخته شده است. عود به‌طور کلی یک ساز زهی است که در دسته‌ی سازهای "پرکاشن" یا ضربی و زهی قرار می‌گیرد. این ساز به دلیل صدای گرم و ملایم خود و تنوع در کاربردهای موسیقیایی در فرهنگ‌های مختلف، محبوبیت زیادی دارد.
ساختار و اجزای ساز عود:
عود از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در تولید صدای آن دارند. این اجزا به شرح زیر هستند:
-
بدنه (جعبه صدا):
- بدنه‌ی عود معمولاً از چوب ساخته میشود و به شکل گلابی یا بیضی است. این بدنه مسئول تقویت و پخش صدای تولیدشده توسط زه‌ها است. چوب‌های مختلف مانند چوب سرو، گردو، و ماهاگونی برای ساخت بدنه استفاده می‌شوند.
- سطح بالایی بدنه (صفحه رویی) از چوبی با کیفیت بالا مانند چوب صنوبر ساخته میشود تا صدای ساز واضح‌تر و بلندتر باشد.
-
گردن (دسته):
- گردن یا دسته‌ی عود در مقایسه با سازهای دیگر مانند گیتار کوتاه‌تر است. این قسمت معمولاً از چوب‌های محکم ساخته میشود تا دوام بیشتری داشته باشد.
- در انتهای گردن، صفحه‌ای با فرت‌ها (خطوط تقسیم بندی بر روی صفحه) قرار دارد که برای تعیین نت‌ها و پرده‌ها استفاده میشود.
-
زه‌ها:
- عود معمولاً دارای 11 یا 13 سیم است که به آن‌ها "زه" گفته میشود. این زه‌ها از مواد مختلفی مانند نایلون، فلز یا حتی ابریشم ساخته می‌شوند.
- در برخی مدل‌ها، زه‌ها به صورت جفت جفت (زوجی) قرار دارند، به این معنی که دو سیم با یکدیگر هماهنگ و به‌طور همزمان نواخته می‌شوند.
-
سر ساز (تُرَم):
- در قسمت بالای گردن، جایی که زه‌ها به آن متصل می‌شوند، قسمتی به نام ترم قرار دارد که تنظیم کشش زه‌ها در آنجا صورت می‌گیرد. این ترم به وسیله پیچ‌های تنظیم میشود.
-
دسته فرت‌دار:
- برخلاف بسیاری از سازهای زهی غربی، عود معمولاً فرت (خطوط تقسیم‌کننده روی دسته) ندارد و این دسته یک سطح صاف است که نوازنده باید به‌طور مستقیم بر روی آن فشار بیاورد تا نت‌های مختلف را تولید کند.
-
پُل (Bridge):
- در پایین بدنه عود، قسمتی به نام پل قرار دارد که زه‌ها به آن متصل می‌شوند. پل در انتقال لرزش زه‌ها به بدنه کمک کرده و صدای ساز را تقویت می‌کند.
روش نواختن:
عود معمولاً با استفاده از یک پیک یا "مضراب" نواخته میشود که به طور معمول از پر پرندگان یا مواد مصنوعی ساخته میشود. نوازنده مضراب را به زه‌ها می‌زند تا صدای خاصی تولید کند.
تاریخچه:
عود یکی از قدیمی‌ترین سازهای موسیقی در جهان است و پیشینه‌ی آن به بیش از 4000 سال پیش در خاورمیانه و منطقه مدیترانه می‌رسد. این ساز در فرهنگ‌های مختلف نظیر ایرانی، ترکی، عربی، و حتی یونانی‌ها شناخته شده است.
به طور کلی، عود یکی از سازهایی است که در موسیقی کلاسیک و سنتی مناطق مختلف جهان از جمله ایران، ترکیه، و کشورهای عربی به‌طور گسترده‌ای استفاده میشود و نقش مهمی در موسیقی این فرهنگ‌ها ایفا می‌کند.